Bulmacanın Tarihi

Bulmacanın tarihine göz atacak ilk bulmaca 1913 yılını işaret etmektedir. İlk bulmacaların, 1913 yılında New York’ta ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu tarihte siyasi bir göçmen olan Arthur Wayne -ardından New York World’ün editörlüğünü de yapmıştır- gazetelerin ‘eğlence’ bölümlerini boşluklarla doldurmaya gereksinim duymuştur ve bu nedenle “Word Cros” (kelime çaprazlama) olarak adlandırdığı şeyi tasarlamıştır. Bu tasarım, okurlardan, elmas biçimindeki kareleri, verilen tanımlar listesindeki kelimelerle eşleştirerek doldurmasını istemiştir (Balfour 2003: 114). Fakat 1920’li yıllar, bulmacaların belirginleştiği yıllardır. Bu dönemde, üniversite mezunu iki genç olan Simon ve Schuster’ın New York’ta Cross Word Puzzle Kitabı’nı yayınlamasından dolayı -bu kitap kısa sürede başarı sağlamıştır- bulmacalar yükselişe geçmiştir.

Bulmaca evrim geçirmeye başlar.

Bu kitaptan beş yıl sonra, Britanya’nın bütün ulusal gazetelerinde bir bulmaca yer almaya başlamıştır. Geçen 70 yıllık bir zaman sürecinde, Britanya’daki bulmacalar bilhassa kendi şifreli formlarında gün yüzüne çıkmıştır. Sonuç olarak, Britanya ve şifreli İngiliz bulmacalarıyla bağlantılı olan şifreli bulmacalar, genel bağlamda ve dikkate değer bir biçimde diğer ulusların bulmacalarından farklıdır. Örneğin, The New York Times’ın şifreli bulmacası, kendi ipuçları bağlamında İngiliz şifreli bulmaca çeşitliliğinden daha gerçekçi ve daha az anlatımlıdır (Balfour 2003: 103). İngiliz şifreli bulmacalarının ipuçları, karakteristik olarak kesindir ve muhtemelen acayip bir biçimde İngiliz ulusunun adil oyununu yansıtmaktadır (Balfour 2003: 116).

ABD kökenli olan, özellikle İngiliz ulusları olmak üzere diğer ulusların medyası tarafından uyarlanan bulmacalar, ilerleyen zamanlarda yeryüzünün en ücra köşelerine kadar yayılmıştır. Son yıllarda internet’e de yardım etmeye başlamıştır. Araştırmamı yaptığım dönemlerde, The Times’ın bulmacası aynı zamanda The Press (Yeni Zelanda), The Australian ve South China Morning Post’unda da görülmüştür. The Guardian’ın bulmacası, Hindustan Times’ta (Hindistan); Evening Standard’ın bulmacası Khaleej Times’ta (BAE) yayımlan- mıştır. Amerikan medya tekeli, hem The Daily Observer’ın (Antigua) hem de The Times of India’nın bulmacalarını oluşturmasını sağlamıştır.

Böylesi bulmaca ihracatı örnekleri, muhtemelen, bulmaca ile iletişim kuran bilginin doğasına uzanmak anlamına gelmektedir. Örneğin, The Times’ın bulmacaları, Yunan Mitolojisi, flora, fauna, sanat, edebiyat vb. şeyler hakkında klasik bilgi içermektedir ve bunların çoğu eğer Anglo değilse Avrupa merkezcidir. Bu durumu çözmek için ihtiyaç duyulan şey ise bir bulmaca uzmanına göre şudur: “Bazı Latin kalıntıları… Bazı Kubilay Han, Hamlet, Mabeth’ten alıntılar… Biraz kriket, biraz müzikal başlıkları ve malzeme hemen hemen tamam.” (Norton, akt. Greer 2001: 54). Bu liste tabii ki harfi harfine alınmamıştır.

Bulmaca tarihinde İngilizlerin etkisi.

Ancak bu bilgiler listelendiğinde, The Times ile taşınan ve başka bölgelere ihraç edilen bulmaca bilgisi, İngiliz kontrolünün gündelik bilgi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu bölgelerde veya Britanya’da veya Avrupada eğitim görmüş insanlar için öncelikle ulaşılabilir bir nitelik taşımaktadır. Böylesi bilgiler, keza yüksek İngiliz hassasiyetine göre, sansüre tabii bir konudur ve aynı zamanda kabul edilebilir ‘misafir odası sohbeti’ olarak The Times House’un tanımladığı kriterlere uygun olmak zorundadır. Genel hatlarıyla bu durum, sözlüklerde ‘kaba, aşağılayıcı, saldırgan’ olarak etiketlenen kelimelerin; seks, bedensel işlevler, ölüm ve hastalık, alkol kullanımı gibi başlıklarla ilişkili olan kelimelerin (Berry 2004: 113), gerçi araştırmalara katılanlara göre, bugün ‘seviyesizliğin’ genel kullanımından daha fazla hoşgörülebilir olmasına rağmen, desteklenmemesi anlamına gelmektedir. Dahası, güncel cevaba ulaşılabilmesinden önce, bir ipucu mekanizmasını anlamak amacıyla kriket gibi İngiliz konuları bilgisini gerektiren İngiliz bulmacalarına yönelik bu durum yaygın sayılabilir.

Örneğin, ‘leg’ (bacak) kelimesinin şifreli bir ipucunda bulunması (leg on’un kriket teriminde yer alması gibi) ‘on’ ifadesini bizden isteyebilir. Bulmaca için yine kriket olduğu gibi ‘maiden’ kelimesi, şifre olarak ‘over’ kelimesini içerebilir (‘maiden over’ gibi çn.) (Balfour 2003: 109, 150). Hatta bulmaca hazırlamanın altın kuralı -bulmaca hazırlayanlar, söylediklerinin anlamına değil, söyledikleriyle neyi kastettiklerine gereksinim duyarlar- İngiliz edebiyatı karakteri olan Lewis Carroll’un Deli Şapkacı’ının özetinin özetine temellenir.

Bulmacalar, uluslararası olarak okurlara, beklentileri neyin tayin ettiğine ilişkin bir mesaj ve tarif edilebilir gündelik bilgiyi vererek, zararsız boş zaman olarak kendi görünüşleri nedeniyle su götürmez bir biçimde, uluslar arasındaki hâkim sömürgeci yapıları yaratmakta veya devam ettirmektedir. Bulmacalar, böyle yaparak, dünya siyasetinde ulus-devletlerin önemini devam ettiren durumları desteklemektedir (eğer siyaset, dünya devleti işlerinden daha ziyade insanlar arasındaki güç ilişkileri anlamına geliyorsa). Böylesi bir tartışma muhtemelen, Hardt ve Negri (2000)’nin düşüncelerinin aksi yönündedir. Bu düşünürler için çağdaş İmparatorluk, yeni bir form almaktadır. Bu form içerisinde ulus-devletin gücü çöküştedir ve güç dizileriyle, güç dizilerinin üçüncüsü olan medya evleriyle yer değiştirmektedir.

Bulmaca birleştirici bir güce sahiptir.

Bulmaca ve bulmacalar, tabii ki medyanın bir parçasıdır fakat bulmacalardan geriye kalanın aksine, içerik bir veya iki ulus devletle sıkıca bağlı olan bir kimliği elinde tutmaktadır (ilk sırada Britanya yer almaktadır, fakat aynı zamanda ABD de etkindir). Bu nedenle bulmacalar en iyi ihtimalle imparatorluğun yeni ve eski formları arasında ve Castells’e ait olan, toplumlarda iletişim ağları arasındaki düğümler kavramını akla getiren (2004) bir geçiş noktası sunmaktadır. Ve bulmacalar, Castells’in düğümler kavramına benzer bir biçimde, kendi statülerine yönelik iki dünya içinde tümüyle daha potansiyeldir. Bulmacaların ikili statüleri üzerinde daha alçak gönüllü bir okuma yapmak, bir gerçeği gösterecektir. (bu gerçeği Hardt ve Negri kabul etmektedir, 2000: 311). Bu gerçek içinde medya, küresel İnsanları temsil etmekten daha ziyade, ulus-devletleri anlama/kavrama bağımsızlığını temsil eden, devlet kontrolünden pek de bağımsız değildir..

Bu çalışma, kalem kullanan bireylerle başladı ve sınıf yelpazesi ekseninde kendi tüketimindeki çeşitliliklere ve benzerliklere dayanarak bulmacaları analiz etmek üzere tek bir kuramsal yöntemin işe yaramadığını ortaya koymaktadır..

Bulmaca dünya toplumları arasında neden vazgeçilmez?

Çalışma -dünya gücünü kullanan uluslarla- imparatorlukla sonuçlanıyor olsa da, burada bulmaca alışkanlıkları bağlamında uluslar arasındaki farklılıkları ben de açıklayamıyorum. (Sınıf ve milliyet, ister istemez karşılıklı olarak, bulmaca tüketimini tanımlayan ayrıcalıklı faktörlerdir). Kendi medyaları arasındaki ilişkilerde
sürdürülen uluslar arasındaki tarihsel ilişkiler düşüncesi, bulmacaların bir ürün olarak neden eşit olmayan bir biçimde dünya geneline yayıldığının da bir parçasını
oluşturmaktadır. Fakat bu yüzden, bu ulusları kapsayan -modernite deneyimi içerisindeki çeşitlilikleri yani bulmacaların rasyonelliğinin, farklı alanlarda farklı
zamanlarda farklı insanlara farklı nedenlerden dolayı cazip gelmesini hiç dikkate almıyorum- bireyler arasında kültüler sermaye birikimini yönlendiren durum,
sosyalleşme süreçleridir.

Bu çalışmanın başlangıcında, insanların neden bulmaca çözdüğünü ve bulmacaların insanların yaşamını nasıl etkilediğini göstermek amacıyla bir bulmaca hazırlanmıştır. Bulmaca için kelimeler sunulmuştur, bu kelimelerin bazıları soruları çözmeye yardımcı olmaktadır. Ancak bazı kutular, haklı olarak doldurulmadan bırakılmıştır çünkü siyah ve beyaz kutuları doldurmak, antropolojik sorgulamanın ne hakkında olduğunu göstermemektedir.